همه چیز در مورد حجامت
در کشور ما کم نیستند افرادی که با وجود پیشرفت‌های گوناگون در عرصه های مختلف درمانی، باز هم از روش های سنتی استفاده می کنند. یکی از این مراکز درمان سنتی حجامت است. با توجه به اینکه از قدیم الایام بنا بر سفارش های ائمه اطهار (ع) انجام این نوع از درمان مرسوم بوده است، در خصوص دلایل اهمیت انجام حجامت به بررسی این موضوع پرداختیم که آیا با وجود پیشرفت های گوناگون پزشکی آیا باز هم به این نوع درمان های سنتی نیاز است یا خیر؟
در سالن انتظار یکی از مراکز درمان سنتی در میدان جمهوری مردان و زنان در سنین مختلف در صف انتظار نشسته اند و بنابر تشخیص پزشک معالج حجامت «خشک یا تر» را انجام می دهند؛ هر کدام از داوطلبین انجام حجامت دلیل انجام این عمل را یا به توصیه دوستان و آشنا می دانند و یا تنها راه باقی مانده در درمان برای دردشان! آنچه می خوانید نظرات ائمه معصومین (ع) و پزشکان درباره این نوع درمان سنتی است.
حجامت هم طول درمان دارد
حجامت یک درمان سنتی است که از قدیم تأثیر داشته و همچون داورهای گیاهی، طب سوزنی و همیوپاتی رواج دارد. « بهزاد علاقی»، مدیر نظارت بر درمان مرکز بهداشت تهران جنوب با بیان این جمله در گفت و گو با شبستان افزود: باید توجه داشت که چه شخصی این کار را انجام می‌دهد و به چه علتی شخص متقاضی حجامت به این عمل روی آورده است؟ چگونه باید حجامت را انجام داد؟ این‌ها مسائل مهمی است که باید به آن توجه شود، متأسفانه این نکات در بیشتر کلینک‌ها رعایت نشده و دوره درمان تکمیل نمی‌شود. برای مثال وقتی پزشک برای بیمار 20 عدد کپسول آموکسی‌سیلین تجویز می‌کند، بیمار باید دوره درمان را تکمیل و تمام داروها را مصرف کند؛ ولی فرد بیمار بعد از مصرف دو عدد قرص مرحله درمان را قطع می‌کند و بعد از دو هفته سینوزیت می‌گیرد، آن هم به این دلیل که درمانش کامل نبوده است.
علاقی افزود: حجامت هم به این ترتیب است. وقتی فرد بیاید و یک مرحله حجامت انجام دهد و بعد از دو یا سه هفته باز به کلینیک مراجعه کند و مراحل درمانش را ادامه دهد، معلوم است که نتیجه ای را که باید، از حجامت‌درمانی نمی‌گیرد، آن هم به این دلیل که فقط می‌خواهد هر چند وقت یک‌بار حجامت کند.
برای سلامتمان ارزش قائل شویم
وی درباره نکات مهم در انجام این نوع درمان سنتی گفت: مسئله مهم در بحث حجامت آن است که آیا وسایلی که در حجامت تهیه می‌شود، یک بار مصرف است یا خیر؟، آن هم به این دلیل که در بعضی مراکز از تیغ‌ها چندین بار استفاده می کنند یا در بعضی مراکز با وجود نظارت سازمان بهداست و درمان پزشکی شاهد آن هستیم که وسایل پانسمان آلوده استفاده می‌شود.
وی درباره گسترش این مراکز در سطح شهر گفت: متأسفانه بعضی از افراد در مرکز حجامت ایران با گذراندن یک دوره آموزشی و تهیه یک دستگاه ساکشن، ممکن است حتی در منزل برای مردم حجامت انجام دهند و از این راه در آمد کسب کنند!.
مهارت شرط اول حجامت
وی با اشاره به آشفته بازاری که در طب سنتی شاهد آن هستیم، تأکید کرد: در این شرایط باید مردم خودشان نسبت به این که ممکن است یک فرد کم سواد و بدون مهارت برود مکانی را اجاره کند و بدون هیچ مدرک حجامت انجام دهد، هوشیار باشند و برای سلامتی خودشان بیشتر از این ارزش قائل شوند. به این دلیل که در این مراکز پزشک وجود ندارد، اگر بیمار مشکلی برایش پیش بیاید، این فرد هیچ کاری در جهت نجات بیمار نمی‌تواند انجام دهد! همین سهل انگاری ممکن است به وارد آمدن صدمات جدی به سلامت فرد حجامت‌شونده ختم شود.
وی درباره انجام اصولی و بهداشتی این طب سنتی گفت: در مراکز درمانی که پزشک دوره دیده حضور دارد و درمان کاملا بهداشتی انجام می شود، با درمانی سنتی روبه‌رو هستیم که از قدیم بوده و در بهبود حال بیماران تأثیر دارد؛ ولی شخصی که حجامت انجام می دهد، باید به تشخیص پزشک و دفعاتی که باید انجام دهند، توجه کامل داشته باشد.
علاقی یادآور شد: اگر این مسائل رعایت شود انجام حجامت خیلی خوب است و مردم می توانند از فواید آن بهره مند شوند.
حجامت روش درمانی نسبی
علاقی گفت: در درمان حجامت مشخص می شود که بیماری فرد کدام قسمت از بدن را درگیر کرده است و کدام قسمت بدن فرد را باید حجامت کرد. در ضمن کسی که دوره آموزش حجامت را گذرانده باشد، یک پزشک است که متوجه کسالت بیمار می‌شود. متأسفانه افراد عادی که به این کار می‌پردازند، مدعیانی هستند که آموزش سطحی دیده اند و از اصول آن هیچ اطلاعی ندارند و از اینکه حجامت برای خودش قوانینی دارد، غافل اند. در حال حاضر کسانی که به حجامت و درمان‌های سنتی روی می‌آورند و از این راه می‌خواهند درمان شوند، باید بدانند که حجامت یکی از روش‌های درمانی نسبی است. درمان با حجامت، نمی‌تواند درمانی قطعی باشد.
مردان رکوردار حجامت در جامعه
وی درباره مراجعه کنندگان به این شاخه از طب سنتی افزود: چه زنان و چه مردان مشتریان این نوع درمان هستند. مردان در همه سنین ولی خانم‌ها بیشتر در سنین بالا مراجعه می‌کنند، در ضمن بیشتر افرادی که برای حجامت مراجعه می‌کنند، افراد تحصیل کرده نیستند.
مدیر نظارت بر درمان مرکز بهداشت تهران جنوب برای علاقه‌مندان به کسب مدرک حجامت گفت: کسانی که می‌خواهند مدرک حجامت بگیرند، باید به انجمن حجامت و معاونت درمان مراجعه کنند.
حجامت اولین راه درمان نیست
وی در آخر به عنوان یک پزشک پیشنهاد داد: من اگر صلاح بدانم و تشخیص بدهم، درمان سنتی را برای بیمار تجویز می‌کنم ولی فقط به عنوان یک درمان کمکی. بیمار باید در مرحله اول به پزشک متخصص مراجعه و در مرحله بعد از روش‌های سنتی به عنوان درمان مکمل استفاده کند.
بهترین زمان حجامت
در ادامه «غلامرضا کردافشار»، متخصص طب سنتی با بیان اینکه حجامت با دو هدف اصلاح کمیت و اصلاح کیفیت خون انجام می شود، افزود: افرادی که دارای خون زیاد و درمعرض بیماری هایی مانند سکته و فشارخون هستند اقدام به حجامت می کنند.
وی افزود: مناسب ترین زمان حجامت افراد برای اصلاح کمیت خون دوازدهم تا پانزدهم ماه قمری است، چرا که سیستم خون انسان به نیروی جاذبه ماه واکنش نشان می دهد و در این روزها خون رقیق تر در بدن جاری است و می توان آن را از راه حجامت دفع کرد.
این متخصص طب سنتی خاطرنشان کرد: اگر هدف از حجامت اصلاح کیفیت خون و دفع مواد زائد خون باشد، بهترین زمان برای حجامت پانزدهم تا نوزدهم ماه قمری است، چرا که دراین زمان خون غلیظ تر بدن به سطح پوست می آید و می توان آن را دفع کرد.
کرد افشار اظهارکرد: پانزدهم هرماه قمری، اوج جوشش خون انسان است و پزشکان نیز تلاش می کنند، افراد باید این روزها به دلیل افزایش احتمال خطر، به جز موقعیت های اورژانسی از انجام عمل جراحی بپرهیزند .
این استاد دانشگاه با بیان اینکه حجامت یک روش موثر برای حفظ سلامت بدن است، یادآورشد: حجامت باید ازسوی متخصصان و با مواد یک بارمصرف و استریل انجام شود.
وی افزود: در روش حجامت، پوست بدن با ابزار مخصوصی خراشیده می شود تا خون بیرون بیاید، اما این خراشیدگی به لایه های عمیق پوست نمی رسد و به بخیه نیازی ندارد.
حجامت درمانی راقبول دارم اما در زالو درمانی مرددم
با وجود اینکه پزشکان طب سنتی کارایی این نوع درمان را مثمر ثمر می دانند، «مرضیه وحید دستجردی» هم با صحه گذاری بر فواید درمان سنتی مسائلی را در این باره ذکر کرد که بدین شرح است: حجامت از نظر علمی و در موارد خاص مورد تأیید وزارت بهداشت است، اما درباره زالو درمانی هنوز نمی توانیم اعلام نظر کنیم. باید ببینیم افراد و متخصصانی که در زمینه طب سنتی به صورت علمی فعالیت می کنند، چه نظری دارند.
وزیر بهداشت در پاسخ به این پرسش که نظر وزارت بهداشت درباره حجامت و زالو درمانی چیست، گفت: حجامت از نظر علمی در وزارت بهداشت تأیید شده و در مراکز درمانی طب سنتی این کار انجام می شود.
وی افزود: درباره زالو درمانی باید در نظر داشت که افراد و متخصصانی که در زمینه طب سنتی به صورت علمی فعالیت می کنند، در حال حاضر نظر خاصی در این زمینه ندارم و باید نظر متخصصان را بگیرم، ولی حجامت آن هم برای موارد خاص مورد تأیید متخصصان طب سنتی وزارت بهداشت است.
وحیددستجردی ادامه داد: در وزارت بهداشت دانشکده طب سنتی و آموزش طب سنتی تعداد زیادی دانشجوی phd طب سنتی و داروهای گیاهی را تربیت می کنیم و این کار به خوبی در حال انجام است.
وی درباره توسعه مراکز درمانی طب سنتی در کشور نیز گفت: در صدد توسعه مراکز طب سنتی بر اساس مکانیزم های علمی در کشور هستیم.
توصیه های بزرگان دین را جدی بگیرید
در ادامه «عباس حاجی آخونی»، مشاور وزیر بهداشت در امور طب سنتی و مکمل گفت: حجامت جزئی از طب سنتی و اسلامی ایران و مورد قبول و تأیید وزارت بهداشت است. از نظر این وزارتخانه، مراکز مجاز حجامت معتبر هستند.
مشاور وزیر بهداشت در امور طب سنتی، مکمل و صنایع گیاهان دارویی افزود: موضع وزارت بهداشت درباره حجامت آن است که این روش جزئی از طب سنتی و اسلامی ایران است، به همین علت به عنوان متولی سلامت به مراکز حجامت در کشور مجوز می دهد.
وی خاطر نشان کرد: کسانی که به استناد طب جدید با حجامت مخالفت می کنند، یا فواید و محاسن این خدمت را نمی دانند و جاهلانه با آن مخالفت می کنند، یا می دانند و عالمانه این خدمت سلامت را مورد هتاکی قرار می دهند، بدون این که دلیل مشخصی برای این هتاکی بیاورند، به فکر منافع خود هستند چون این امر برایشان میلیاردی ارزش دارد.
حاجی آخونی در پاسخ به این پرسش که چرا عده ای از مسئولان حتی در وزارت بهداشت با استناد به طب نوین انتقال خون معتقدند با وجود دستگاه ها و تجهیزات پیشرفته و استریل خونگیری، باید حجامت کنار گذاشته شود، گفت: جوابی که می توان به این افراد داد، این است که اولا اگر با وجود طب نوین انتقال خون نیازی به حجامت نبود، لازم نبود انبیا و اولیای دین این قدر بر حجامت تأکید کنند، آنها می گفتند مردم بروید خون بدهید، دیگر این که این قدر تأکید بر تاریخ و این که چندم ماه حجامت کنید و بر ثواب آن نمی کردند.
وی افزود: مطالعات علمی در دنیا بر روی حجامت و همچنین زالو درمانی که مانند بررسی یک دارو به روش کلینیکال ترایال انجام می شود، اثربخشی حجامت و زالو درمانی را نشان داده است و مقالات علمی متعدد درباره آن وجود دارد، نکته دیگر آن است آنالیز خون گرفته شده از طریق حجامت نشان داده که ترکیبات آن و لیپیدهای موجود در آن با خون گرفته شده از روش های دیگر متفاوت است، بنابراین، این همه عقبه فرهنگی و توصیه های بزرگان دین بی دلیل نبوده است.
امروز باید روش های جدید پزشکی را اجرا کنیم
باید در نظر داشت که پیش از این کامران باقری لنکرانی، وزیر سابق بهداشت درباره زالو درمانی گفته بود: هیچ مستند علمی درباره زالو درمانی وجود ندارد بنابراین از نظر وزارت بهداشت این کار دخالت در امور پزشکی و جرم است و هر جا که با موارد آن مواجه شویم حتماً با عوامل آن برخورد می کنیم.
به گفته وی در وزارت بهداشت در جایگاهی هستیم که هر حرفی می زنیم باید، مستندات علمی آن را هم داشته باشیم، بنابراین درباره زالو درمانی چون تاکنون هیچ مستند علمی ندیده ایم جلوی آن را می گیریم.
وی ادامه داد: البته زالو یک آنزیمی در بزاقش دارد که جلوی انعقاد خون را می گیرد، به همین علت داروسازان از بزاق آن، دارو ساخته اند، ممکن است در زمان های قدیم که این دارو نبوده است از زالو استفاده می کردند، اما حالا که داروی آن وجود دارد، قاعدتاً منطقی نیست که روش چند قرن پیش را انجام دهیم.
روش های علمی تر و کم خطر تر برای درمان در اولویت است
وزیر پیشین بهداشت گفت: این کار مانند سایر روش های جراحی قدیمی منسوخ است، قرن ها پیش هم برای درمان آب مروارید یا آب سیاه چشم عمل جراحی می کردند، اما نمی توانیم بگوییم چون آن زمان با این روش عمل جراحی می کردند، ما هم باید همان روش چند قرن پیش را در پیش بگیریم.
باقری لنکرانی افزود: ما امروز باید روش های جدید پزشکی را اجرا کنیم، الان که داروی آنزیم زالو وجود دارد، استفاده از آن برای درمان ملاک ما شده و هر گونه فعالیت غیر از آن و زالو درمانی دخالت در امور پزشکی و جرم است و ما هر زمان که متوجه آن شویم یا بازرسان ما مشاهده کنند، حتماً برخورد می کنیم.
وی گفت: وزارت بهداشت متولی سلامت مردم است و همه مردم و جامعه پزشکان باید نسبت به سلامت جامعه تعهد داشته باشند، نیابد از روش هایی که اساس علمی ندارد یا راه و روش علمی تر و کم خطرتر آن وجود دارد، برای درمان استفاده کرد، اگر پزشکی هم این کار را انجام دهد مقصر است و اشتباه می کند و ما هر وقت متوجه چنین مواردی شویم، با آن برخورد می کنیم.
قدمت 3300 ساله حجامت در جامعه بشری
اگر به کتاب های تاریخی و طب های سنتی مراجعه کرده باشید، می بینید که احادیث و سفارش های ائمه معصوم (ع) در مدح انجام حجامت کم نیستند، ولی انجام حجامت فقط به دوره اسلام ختم نمی شود؛ بلکه یک درمان پیچیده ای است که قدیمی ترین سند موجود گواه بر انجام حجامت در 3300 سال قبل از میلاد مسیح در مقدونیه کشف شد که بعدها به یونان رخنه کرده و در آن زمان شاخص پزشک بودن، حجامت کردن و داشتن ابزار آن بوده است.
اوراق پاپیروس که از عصر باستان بدست آمده نیز نشان می دهد که حدود 2200 سال قبل از میلاد مسیح ،حجامت امری رایج بوده است.حتی بقراط که حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح می زیسته است با روش های مختلف حجامت آشنا بوده است و در آثار خود به موارد استفاده و منع آن اشاره کرده است.
در آثار جالینوس نیز مطالب متنوعی در مورد حجامت برجا مانده است. تمامی بزرگان طب سنتی ایران از حجامت به عنوان یکی از ارکان مهم درمانی ذکــر کرده اند. محــــمد زکریای رازی در کتاب «الحاوی» ، شیخ الرئیس ابوعلی سینا در کتاب «قانون در طب»، سید اسمـاعیل جرجانی در کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» و عقیلی خراسانی در کتاب «خلاصه‌الحکمه فی مجـــمع الجوامع» به شـیــــــوه گسترده ای پیرامون حجامت و کاربرد آن در درمان صحبت کرده اند و از حجامت برای درمان بیـــــــــماری‌های فراگیر و مهمی مانند سکته قلبی ، مالیخولیا، سردرد های میگرنی و بخشی از بیماری‌های پوستی بهره می‌گرفته‌اند.
تاکید پیامبر و امامان معصوم بر انجام حجامت
با ظهور اسلام، حجامت مورد تأیید و تأکید فراوان پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم علیهم السلام قرار گرفت و بیش از 600 روایت در مورد حجامت جمع آوری شده است. پیامبر اکرم (ص) در روایتی که در نهج الفصاحه آمده، پنج چیز را از سنت های پیامبران الهی معرفی کرده اند که عبارتند از : حیاء، حلم، حجامت، مسواک و عطر زدن.
در روایت دیگری امام علی علیه السلام می فرمایند: "ان الحجامه تصح البدن و تشد العقل." بدرستی که حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند می گرداند .
رسول اکرم (صلی االله علیه و آله و سلم ) و ائمه‌اطهار علیهم السلام خود حجامت می‌کرده اند و روش انجام آن را بیان فرموده‌اند و ویژگی‌‌های درمانی آن را برشمرده اند. در این زمینه بیش از پانصد روایت مطرح است که در کتاب «حجامت از دیدگاه اسلام» جمع آوری شده است.
یکی از مهمترین روایاتی که در زمینه حجامت در منابع معتبر روایی ذکر شده و در ذیــــل آیه یک ســــوره مبارکه «اسری» در تفسیر المیزان و برخی از تفاسیر دیگر آمده است، حدیث زیر می‌باشد:
حضرت رسول اکرم(صلی االله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند:
«در شب معراج، وقتی که به آسمان هفتم صعود کردم، بر هیچ ملکی از ملائک گذر نکردم مگر اینکه گفتند یا محمد حجامت کن و امتت را به حجامت کردن امر بفرما.»
با یک چنین نگاه وسیع و عمـــیق و روش درمانی همه سونگـر است که «علــــم طـــب در کنــــــــار علم دیـــــن» قرار می گیرد که ( العلم علمان علم الابدان و علم الادیان) و می داند که خداوند اول طبیب است و آنگاه پیامبران و خاتمشان رسول گرامی اسلام (ص) منتظر نمی ماند که جامعه بیمار شود و دســت نیاز به ســـوی او دراز کنـــد، قبل از بروز بیماری اقدام به پیشگیری دردهای جامعه می کند. با تعلیم خداوندی انسان را می شناسد و کلیه عوامل حاکـــم و مؤثـــر بر او را می دانــد. لذا برخی از دستــــوراتش از جمله توصیه های طبی برای همه انسانها و همه زمانهاست. بعضی از دستوراتــش برای سنی خاص یا جنس خاص یا فرد خاص یا فصــــل خاص صادر می شود.
جایگاه حجامت در کتاب «قانون در طب»
تمامی بزرگان طب سنتی ایران ازحجامت به عنوان یکی از ارکان مهم درمانی ذکر کرده اند. محمد زکریای رازی در کتاب «الحاوی»، شیخ الرئیس ابوعلی سینا در کتاب «قانون در طب»، سید اسماعیل جرجانی درکتاب «ذخیره خوارزمشاهی» ، عقیلی خراسانی درکتاب «خلاصه الحکمه فی مجمع الجوامع» و بسیاری دیگر از مشاهیر پزشکی طب سنتی و اسلامی به شیوه گسترده ای پیرامون حجامت و کاربرد آن دردرمان امراض صحبت کرده اند و از حجامت برای درمان بیماری های فراگیر و مهمی مانند «سکته قلبی ، مالیخولیا ، سردردهای میگرنی و بخشی از بیماری های پوستی» بهره می گرفته اند. در طب اسلامی و منابع مذهبی نیز توصیه های فراوانی به انجام حجامت شده است.
برخی از احادیث و روایات در مدح حجامت
پیامبرخدا (ص): «اگر خون درونتان به جوش می آید، حجامت کنید، چرا که خون، گاه ممکن است دردرون شخص ، طغیان کند و وی را بکشد.»
همچنین پیامبر خدا (ص) در کلام دیگر فرمودند : «درد، سه چیز است و درمان نیز سه چیز . اما درد عبارت است از : خون ، تلخه و بلغم . درمان خون حجامت است، درمان بلغم ، حمام است و داروی تلخه نیز راه رفتن.»
امام حسن عسکری (ع)فرمودند: «پس از انجام حجامت، انار بخور ، اناری شیرین؛ چرا که خون را فرو می نشاند و خون را در درون ، تصفیه می کند.»
امام صادق (ع) فرمودند: «بهترین چیزی که با آن به مداوا می پردازید ، حجامت کردن ، دوا را بر بینی ریختن ، حمام نمودن و حقنه کردن ( وارد کردن داروی مایع از طریق رکتوم ) است.»
پیامبر (ص) فرمودند: «هر وقت خون یکی از شماها به جوش آمد ، حجامت کند ، که او را نمی کشد . سپس فرمود: کسی از اهل بیت خودم را نمی بینم که در آن اشکالی ببیند.»
حضرت علی (ع) فرمودند: «همانا حجامت بدن را سالم و عقل را استوار می نماید.»
پیامبر خدا (ص) فرمودند: «اگر در چیزی شفا باشد ، در تیغ حجام و در خوردن عسل است.»
امام رضا ( ع ) فرمودند: «باید حجامت کردن بعد از خوردن غذا صورت گیرد ، چونکه وقتی انسان سیر شد، سپس حجامت کرد، خون جمع شده و بیماری خارج می گردد و اگر با شکم گرسنه کسی حجامت کند، خون خارج می شود ولی بیماری ( در بدن ) باقی می ماند.»
امام صادق (ع ) فرمودند : «حجامت کردن در سر موجب شفا و بهبودی هفت بیماری است : جنون ، خوره ( جذا
