رکورد گران ترین الماس جهان شکسته شد
آشنایی با الماس
فرمول شیمیایی :
? سیستم تبلور : کوبیک
? ضریب انکسار : 2/42
? رنگ : زردکمرنگ یا بی‌رنگ دارای تارنگهای سرخ، نارنجی، سبز، آبی و قهوه‌ای
الماس در اصل همان عنصر کربن است و در سیستم مکعبی متبلور میشود. دوقلویی در آن بسیار دیده میشود. انواع جواهری آن روشن بی‌رنگ و کمی آبی رنگ است و گاهی قهوه‌ای یا زرد تا سیاه رنگ نیز دیده میشود. یکی از انواع الماس که به نام بورت است دارای شکل کروی و سطحی ناهموار می‌باشد و علت آن آگرگات شعاعی آن و مخفی بلور بودن آن می‌باشد. و این واژه به الماسهای فاقد ارزش جواهری و بدرنگ یا لک‌دار (ناقص) به کار برده میشود. مشهورترین خصوصیت الماس سختی آن می‌باشد که برابر 10 جدول موس است. سختی الماس با جهت بلور آن متفاوت است. اگر چه کانی در مقابل سایش بسیار مقاوم است اما بلورهای آن ترد و شکننده می‌باشد. این کانی ضریب انکسار بسیار زیادی دارد و این سبب تلالوء زیبای آن در انواع زمینی این کانی میگردد. وزن مخصوص انواع زینتی آن 3/5 تا 3/52 و انواع صنعتی 2/9 تا 3/3 می‌باشد. کمی حالت چرب مانند دارد. (در سطح بریده) دارای نقطه ذوب بسیار بالا است. و در اسیدهای غیرقابل حل است. در هوا و در حرارت 870 درجه سانتی‌گراد اکسید میگردد و می‌سوزد.
از گذشته‌های دور تا امروز جزء گرانبهاترین سنگهای تزئینی بوده است و از اهمیت جواهر سازی زیادی برخوردار است و به علت مصارف زیاد امروزه به صورت مصنوعی ساخته میشود.
تهیه الماس مصنوعی :
الماس با شبکه اتمی فشرده و چگالی بالا پلی مورف فشار پائین نسبت به گرافیت ناپایدار است و ممکن است در فشارهای پائین به گرافیت تبدیل شود. و علت اینکه الماس و گرافیت هر دو در دما و فشار محیطی در کنار هم پایدار هستند، به دلیل این است که واکنش تبدیل پلی‌موف کربن به یکدیگر بسیار کند صورت می‌گیرد.
خواص تشخیص :
الماس را توسط سختی زیاد "جلای الماسی" رخ مشخص و همچنین عدم انحلال در اسید و باز می‌شناسند. تشخیص الماس مصنوعی از طبیعی آسان نیست.
کاربرد:
الماس در نقاط متعددی یافت میشود این کانی به علت سختی زیاد و چگالی نسبتاً بالای آن معمولاً در نهشته‌های آواری یافت میشود. در بین سنگهای پریدوتیتی که کیمبرلیت گفته میشود یافت میشود.در صنعت قطعات الماس برای بریدن شیشه بکار میرود. پودر دانه ریز الماس برای تراش و صیقلی الماسهای بزرگ و جواهرسازی بکار میرود. برای بریدن سنگها و قطعات سخت از تیغه‌هایی که از الماس است استفاده میشود. در روی مته حفاری از آن استفاده میشود.
الماس به صورت جواهرات و سنگهای قیمتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. الماس مهمترین سنگ قیمتی است و ارزش آن به سختی و به تراش آن (برلیان) که به ضریب شکست آن وبه انعکاس نور از سطوح آن بستگی دارد. بطور کلی با ارزش‌ترین نمونه‌ها آنهایی است که فاقد ترک یا شکستگی است و بی‌رنگ و یا سفید متمایل به آبی هستند. رنگ زردی که الماس از خود نشان می‌دهد از ارزش آن می‌‌‌کاهد. الماسهایی که دارای سایه‌های پررنگی از سبز و آبی و زرد و قرمز به عنوان الماسهایی زیبا و پرارزش شناخته میشود.
نام الماس، Diamond، از‌ریشه کلمه یونانی adamas بهمعنی غیر قابل شکستن است. سختی الماس، با کانیهای دیگر قابل قیاسنیست و تقریبا 140 برابر کروندوم است که از نظرسختی درجه بعد از الماس قرار دارد. جنس آن از کربن با خلوص 98/99 تا 95/99 درصداست.
گوهرها از نظر ارزش اقتصادی به دو دسته قیمتی ونیمه قیمتی تقسیم می‌شوند، الماس،یاقوت، زمرد وسفایر آبی، گوهرهای قیمتی به حسابمی‌آیند و بقیه کانیها و مواد ارگانیک و گوهرهای مصنوعی به گروه نیمه قیمتی‌ها تعلقدارند.
البته وجود پدیده‌ها در گوهرهای نیمه‌قیمتی ممکناست باعث افزایش غیرعادی قیمت گوهر شود.
در شماره‌های قبل راجع به خصوصیت‌هایبرخی از کانیهای قیمتی مطالبی را عنوان کردیم و به الماس نیز به عنوان نگین اینسنگ‌های گرانبها از نظر تاریخچه، خصوصیات متافیزیکی و شرایط نگهداری آن پرداختیم. اینک در این شماره مجددا الماس را از منظری دیگر مورد بررسی قرار میدهیم و بانگاهی به معادن موجود الماس در دنیا، به بررسی درجه‌بندی الماس و مباحث تخصصی ازدیدگاه گوهرشناسی آن می‌پردازیم.
نام الماس، Diamond، از‌ریشه کلمه یونانی adamas به معنی غیر قابل شکستن است. سختی الماس، با کانیهای دیگر قابل قیاس نیست وتقریبا 140 برابر کروندوم است که از نظر سختی درجه بعد از الماس قرار دارد. جنس آناز کربن با خلوص 98/99 تا 95/99 درصد است.
خلوص الماس صنعتی کمتر از 90 درصداست. وزن مخصوص آن 53/3 تا 50/3 است. در اثر ضربه در جهت کریستالی مناسب، به دوقطعه با سطوح کاملا صاف تقسیم میشود. بنابراین هنگام تراش یا ساخت جواهر باید بهاین نکته توجه داشت. سیستم کریستالی الماس، مکعبی است و کیفیت‌های بسیار خوب الماس،عمدتا فرم هشت وجهی دارند. الماس ممکن است کاملا شفاف باشد یا آنقدر کدر که هیچنوری از آن عبور نکند. ضریب شکست الماس 419/2 – 417/2 است که جزء بالاترین ضریبشکستهاست. مقاومت بسیار بالا در برابر مواد شیمیایی دارد. در اثر تابش اشعه ماوراءبنفش در محیط تاریک، عموما فلورسنسی آبی، گاهی زرد و بندرت سبز نشان می‌دهد.
وجود مقدار بسیار جزئی نیتروژن و یا بور در الماس، باعث ایجاد رنگ‌های مختلفمی‌شود. الماس اغلب بی‌رنگ و زرد یا قهوه‌ای بسیار کمرنگ است ولی به رنگ‌های صورتی،سبز، قرمز، آبی، زرد و قهوه‌ای پررنگ نیز وجود دارد. الماس، هادی بسیار خوب حرارتاست ونوع آبی‌رنگ آن قابلیت هدایت الکتریکی بالا دارد.
تاریخچه الماس
بنابر روایت تاریخ،قدیمی‌ترین معدن‌های الماس در هند کشف شده‌اند و قدمت آنهابه چهار‌هزارسال پیش از میلاد مسیح می‌رسد. این معدن‌ها از نوع رودخانه‌ای بودند والماسهایی با کیفیت مرغوب داشتند. از آن زمان الماس را مظهر قدرت و جاودانگیمی‌دانستند و ارزش خاصی برای آن قائل بودند، به همین خاطر سرگذشت بسیاری ازالماسهای قدیمی و منحصر به فرد کشف شده،پر از جنگ و خیانت و خونریزی است. تعدادزیادی از الماسهای معروف دنیا از معدن‌های هند کشف شده‌اند. امروزه استخراج الماسدر هند بسیار کاهش یافته و این کشور توجه خود را به ساخت جواهر معطوف کرده و یکی ازمراکز صاحب نام دنیاست.
بعد از هند، جویندگان طلا در برزیل، هنگام شستنسنگریزه‌های رودخانه برای یافتن طلا، الماس کشف کردند. معادن برزیل هم رودخانه‌ایبود. سالها بعد معدن رودخانه‌ای دیگری نیز در برزیل کشف شد که الماسهای آن سیاه وبا کیفیت پائین بودند و بیشتر در صنعت به عنوان ساینده استفاده می‌شوند. همزمانبا کم‌شدن الماس معادن برزیل، ذخایر بسیار غنی الماس در افریقای جنوبی کشف شد. اینمعادن نیز از نوع رودخانه‌ای بودند. قابل ذکر است که بزرگترین الماس تاریخ به وزن3105قیراط و به نام کولینان از این معادن کشف شده است. در کشورهای افریقایی مانندنامیبیا، آنگولا، کنگو و زئیر نیز معدن‌های ثانویه ( رودخانه‌ای یا دریا) کشف شد کهغنی از الماسهایی با کیفیت بسیار خوب بودند. معدن کیمبرلی در افریقای جنوبی نخستینمعدن کشف شده از نوع " اولیه " است که گودال حفر شده معدن به قطر 460 متر و عمق1070متر بزرگترین گودالی است که بدون استفاده از تجهیزات، توسط انسان، حفر شدهاست.
انواع معادن الماس
الماس در اعماق زمین‌شکل گرفته و به وسیله سنگ‌هایآتشفشانی به نام کیمبرلایت و لمپورایت به سطح می‌رسد، البته در بسیاری از اینسنگ‌های آتشفشانی الماس وجود ندارد یا بهره‌برداری از آنها مقرون به صرفه و اقتصادینیست. اگر الماس درون این سنگها و در محل اولیه به سطح رسیدن یافت شود به این نوعمعادنprimary یا اولیه می‌گویند، گاهی اوقات فشارهای محیطی و هوازدگی باعثشکسته‌شدن سطح کیمبرلایت و لمپورایت می‌شوند، سپس الماسهای موجود به وسیله جریان آبشسته و وارد جریان رودخانه می‌شوند و در محل‌های خاصی از کناره رودخانه‌ها انباشتهمی‌شوند یا با جریان آب به دریا می‌رسند. به این نوع معادن " ثانویه" می‌گویند. کیفیت 95 درصد الماسهای این معدن‌ها مرغوب است . در حالیکه کیفیت کمتر از 50 درصدالماس‌های استحصال شده از معدن‌های " اولیه " مرغوب است.
درجه بندی الماس
الماس تنها گوهری است که فاکتورهای مؤثردر درجه‌بندی آن را به طور مجزا و باتوجه به جزئیات آن فاکتور، ارزش‌گذاری میکنند و تغییر جزئی در هر کدام از اینفاکتورها می‌تواند تأثیر عمده‌ای برارزش الماس داشته باشد. برای درجه‌بندی الماستراش خورده چهارفاکتور رنگ (color)، پاکی(clarity)، تراش(cut) و وزن ( carat weight )بررسی می‌شوند که اصطلاحا به این مجموعه "4c's " می‌گویند.
رنگالماس با استفاده از حروف الفبای انگلیسی از Dتا Z درجه‌بندی میشود. درجه D تا F برای الماسهای کاملا آبی‌رنگ، ازGتا J برای آنهایی که نزدیک بی‌رنگ هستند، ازK تا M برای الماسهایی که ته‌رنگ زرد دارند و از N تا Z برای زرد خیلی روشن و زرد روشندر نظر گرفته شده است. رنگ هرالماس با الماسهایی که درجه رنگ‌آنها از قبل مشخص شدهاست، مقایسه و تعیین میشود. البته فقط الماسهای بی‌رنگ یا زرد و قهوه‌ای کم‌رنگبا این روش درجه‌بندی می شوند. ارزش‌گذاری رنگ‌های آبی، سبز، صورتی، قرمز، قهوه‌ایپررنگ و زرد پررنگ با توجه به غلظت رنگ آنها انجام میشود.
درجه‌بندی پاکی باتوجه به میزان ناخالصیهای داخلی و مشکلات سطحی صورت می‌گیرد. برای درجه‌بندی پاکیاز میکروسکوپ یا ذره‌بین، با بزرگنمایی 10 برابر استفاده میشود با توجه بهتعداد،اندازه، محل تضاد رنگ و نوع ناخالصی‌ها، درجات مختلف پاکی تعریف می‌شوند. بهترین کیفیت پاکی الماس، بدون ناخالصی (Flawless) و پائین‌ترین درجه الماسهایی باناخالصی زیاد (Imperfect)هستند که از میزان شفافیت و دوام آنها کاسته شده است وناخالصی‌ها با چشم غیر مسلح دیده می‌شوند.
برای درجه‌بندی تراش گوهر تراشخورده، نسبت ابعاد فیزیکی و زوایای مختلف آن بررسی میشود. دقت در رعایت نسبت‌ها وزوایای در نظر گرفته شده برای تراش استاندارد باعث درخشش و زیبایی الماس میشود چوننسبت‌ها و زوایا طوری طراحی شده‌اند که مانند منشور نور را تجزیه کرده و مانند آینهمنعکس کنند. در نتیجه دقت در تراش بر قیمت گوهر تأثیر مثبت دارد.
آخرین فاکتورمؤثر بر ارزش الماس وزن آن است. کریستالهای الماس با وزن بالا، کمیاب هستند درنتیجه با بالا رفتن وزن ، قیمت آن نیز افزایش می‌یابد. رابطه وزن و قیمت خطی نیستیعنی اگر همه فاکتورهای دیگر ثابت باشند و فقط وزن دو برابر شوند، ممکن است قیمتچند برابر افزایش یابد.
توجه : جدولهایی برای تعیینقیمت الماس طراحی شده است که به عنوان قیمت جهانی استاندارد، دراختیار فروشندگانقرار می‌گیرد و هر فروشنده با توجه به بازاری که در آن، کار میکند و با در نظرگرفتن قیمت‌های استاندارد شده، الماسهای خود را معامله میکند.متأسفانه به دلیلقیمت گران الماس مواد مصنوعی و طبیعی زیادی،صرفا به خاطر تشابه ظاهری به عنوانالماس عرضه می‌شوند. این مواد عبارتند از :استرانتیوم تیتانیت، روتایل مصنوعی،کیربیک زیرکنیا، Y.A.G،G.G.G اسپینل، کروندم مصنوعی و الماس مصنوعی ... که می‌توانبه کمک خصوصیات نوری و فیزیکی ناخالصیهای متفاوت،الماس را از آنها تفکیک کرد.
الماس را میتوان در آزمایشگاه نیز تولید کرده برای تولیدالماس بطور مصنوعی،کربن را در معرض فشار و حرارت خیلی بالا قرار می‌دهند و در واقع شرایطی مشابه محیططبیعی رشد کریستال ایجاد میکنند. کیفیت پاکی و رنگ الماس نیز با استفاده از روشهایمختلف بهسازی قابل ارتقاء است. استفاده از مواد پرکننده برای پرکردن ترکها واستفاده از لیزر برای از بین بردن بعضی از ناپاکیها به بهتر شدن درجه پاکی کمکمی‌کند به کمک مواد رادیواکتیو با روشهای مختلف الماس را بی‌رنگ میکنند یاالماسهایی با رنگ‌های فانتزی تولید میکنند. گوهرهای بهسازی شده و مصنوعی از راههایمختلف قابل شناسایی هستند که پرداختن به آنها از حوصله این بحث خارج است. تعدادی ازبزرگترین الماسهای کشف شده از معادن دنیا عبارتند از : کولینان (3106 قیراط)، ستارهسییرالئون(9/968 قیراط)،بی‌همتا ( 890 قیراط)، مغول بزرگ (5/787 قیراط )
بعضیاز الماسهای معروف تراشیده شده دنیا عبارتند از کولینان I یا ستاره آفریقا به وزن20/530قیراط که با 104 الماس دیگر از الماس 3106 قیراطی کولینان تراشیده شده است. الماس درسدن به وزن 41 قیراط و رنگ سبز بسیار زیبا، الماس هوپ به وزن 52/45 قیراط وآبی پررنگ،الماس تیفانی به وزن 51/128 قیراط و رنگ زرد پررنگ و الماس فلوریفتین بهوزن 27/137 قیراط ورنگ زرد.
الماس چگونه تشکیل میشود؟
الماس‌ها از کربن تشکیل می‌شوند- کربن کاملا سازمان‌یافته.
بر اساس تحقیق جدیدی که در نشریه Nature منتشر شده است، دانشمندان حدس می‌زنندالماس‌ها درون کره زمین از یک تا سه میلیارد سال قبل تولید شده‌امند؛ آنها فکرمی‌کنندکه دستورالعمل ساخته‌شدن الماس این‌گونه است
آیا صنعت سنگهای قیمتی بطرف بحران منابع سنگ های راف پیش میرود؟
این مسئله یکی از نگرانی های اصلی کسانی است که در این حیطه فعالیت میکنند. بر اساس گزارش آماری دی بیرز (De Beers) ، منابع الماس از سال 2007 تا 2012 در حدود 30% کاهش و تقاضا برای الماس - در همین دوره 5 ساله- به همین نسبت افزایش داشته است. خانم واردا شاین (از اعضای دیبرز) میگوید: فاصله بین عرضه و تقاضا در حال افزایش است. با وجود اینکه ما به گسترش منابع و جستجو برای منابع جدید ادامه میدهیم، در 15 سال گذشته هیچ معدن بزرگی از الماس یافت نشده است و سطح عرضه فعلی نیز احتمالا در مدت زمان کوتاهی راکد میشود. از سوی دیگر، رشد تقاضا در چین، هند و ایالات متحده ادامه دارد؛ بنابراین فاصله بیشتر و بیشتر میشود.
شرکت بازرگانی الماس (Diamond Trading Company (DTC)) سال گذشته این احتمال را میداد که از منابع سنگ رافی که از شرکت معدن الماس دیبرز تهیه میکند ، کاهش خواهد یافت. در 3 ماهه سوم سال 2012 یک سقوط 31 درصدی در تولید سنگ راف گزارش و تولید در 9 ماه اول این سال 20% کاهش داشته است. در سال 2011، تولید الماس در سرتاسر جهان 124 میلیون قیراط بود و بر طبق یک گزارش، 13 معدن جدیدی که یافت شدند در سال 2012 می باید 23 میلیون قیراط به این میزان اضافه میکردند .
بر پایه این ارقام ، پیش بینی میشود که مجموع تولیدالماس تا سال 2020 در حدود 2.8% افزایش پیدا کند. اما این مقدار با میزان تقاضای پیش بینی شده هماهنگی ندارد.
البته که ایالات متحده بزرگترین بازار برای الماس باقی خواهد ماند؛ اما رشد سریع طبقه متوسط در چین و هند، نشانگر این است که انتظار میرود این کشورها بزرگترین تاثیر را بر بالانس عرضه - تقاضا داشته باشند.
انتظارمیرود تعداد خانواده هایی با درآمد 15 هزار دلار در این کشورها از 220 میلیون امروز، به 469 میلیون در سال 2020 افزایش یابند . دیبرز سال گذشته روی کشف الماس درجمهوری دموکراتیک کنگو((DRC و آنگولا کار کرد. این شرکت میلیونها دلار صرف اکتشاف این معادن مهم نمود. همچنین اخیرا یک توافقنامه سرمایه گذاری مشترک با شرکت الماس میبای(Miba) دولت کنگو امضا کرد و حدود 65 هزار کیلومتر مربع از زمینها را برای اکتشاف به دست آورد .
مقامات دیبرز گفتند: ما در سال 2011 برای اکتشاف الماس در کنگو 20 میلیون دلار هزینه کردیم و در آینده نیز به همین اندازه و حتی بیشتر هزینه خواهیم کرد. هدف اولیه ما این است که در کوتاه ترین زمان ممکن یک معدن الماس را داشته باشیم. این شرکت در آفریقای جنوبی نیز برنامه هایی دارد و همچنان بدنبال مناطقی برای اکتشافات خود است.
اخیرا ، بازار شاهد رگه هایی از امید بوده است. سال گذشته رسانه های روسی خبرهایی را در این زمینه منتشر کردند که ذخایرعظیم یاز رسوبات الماس های صنعتی زیرAstroblemPopigai درسیبری یافت شده است.
تمامی این مطالب نشانگر بازار تقاضای همیشگی برای سنگهای قیمتی و بویژه الماس در دنیاست و اینکه اغلب کشورها با درک اهمیت این سنگها در اقتصاد خود و جهان، سعی میکنند تا به نوبه خود روی معادن سنگ و گسترش این صنعت سرمایه گذاری کنند. در این میان سهم ایران در این بازار بزرگ همچنان بسیار کم است و این موضوع با در نظر گرفتن معادن خوب و مناسب موجود در کشور جای نگرانی دارد
