عامل در لغت به معنای «عمل‌کننده، کارگر و کسی که امور مالی یا ملکی کسی دیگر را اداره کند» می‌باشد.
در اصطلاح حقوقی مدنی و تجارت، عامل به کسی گفته می‌شود که از طرف دیگری و به‌نام او و برای او کار انجام میدهد خواه وکیل باشد خواه نماینده قانونی (مانند ولی قهریی و وصی و قیم).
عاملی و مقررات حاکم بر آن
عامل بودن و انجام عملیات تجارتی به عنوان عامل یکی از اقسام نمایندگی تجارتی است. قانون تجارت به قائم مقام تجارتی و سایر نمایندگان تجارتی پرداخته که فقط تحت امر یا وکالت از طرف صاحب تجارتخانه عمل می‌کنند، در صورتی که امروزه نمایندگان تجارتی اقسام مختلفی دارند، برخی از آنها مستقل عمل می‌کنند و برخی به نام آمر خود. نمایندگان تجارتی ممکن است حتی به صورت حق‌العمل کار عمل کنند. در هر صورت امروزه نمایندگان تجارتی به عنوان قائم مقام، وکیل تجارتی، عامل، نمایند? انحصاری، نماینده غیر انحصاری، مأمور وصول و غیره نامیده می‌شوند. بنابراین نمایندگان تجارتی را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد:
الف) نمایندگان تجارتی غیر مستقل؛ که به نام صاحب تجارتخانه عمل می‌کنند و کلیه امور را به نام و به حساب آمر خود انجام می‌دهند. به اینان نماینده یا قائم مقام تجارتی هم گفته می‌شود. بنابراین صرف نظر از عنوانی که شخص دارد (اعم از عاملی، نماینده، وکیل تجارتی، قائم مقامی و غیره) اگر اعمال تجارتی خود را بنام صاحب تجارتخانه و به حساب او انجام دهد نماینده تجارتی غیر مستقل است که عاملی هم از این قسم نمایندگی تجارتی است.
ماهیت چنین قائم مقامی و نمایندگی نیابت وکالت است لکن نیازها و اقتضائات خاص حقوق تجارت و بازرگانی موجب شده است قانونگذار احکام خاصی در راستای اصول حاکم بر تجارت (سرعت و اعتماد) برای این تأسیس حقوقی، پیش‌بینی کند، اصولی مانند عدم امکان تحدید اختیارات مگر اینکه مشتریان از آن مطلع باشند؛ لزوم ثبت عزل قائم مقام تجارتی برای جلوگیری از فریب خوردن مشتریان. چون ماهیت نمایندگی تجارتی، وکالت است پس هر کجا مقررات خاصی جهت تحدید این تأسیس حقوقی در قانون تجارت و مقررات مربوطه، مقرر شده باشد به آن عمل می‌کنیم و الّا به اصول و قواعد کلی وکالت مراجعه می‌نماییم.
ب) نمایندگی تجارتی مستقل؛ که کارها و فعالیت‌های تجارتی خود را به طور مستقل انجام می‌دهند و تنها مطابق قراردادی که با طرف صاحب کار خود دارند، متعهد هستند. نماینده تجارتی مستقل، تاجر محسوب می‌شود زیرا اجناس را از صاحب کار خریداری می‌کند و بنام و به حساب خود بفروش می‌رساند.
منابع:
1) عمید، حسن؛ فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، 1381، چاپ بیست و دوم، ص 856.
