مولتیپل اسکلروزیس (ام‌اس) یکی از بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی و یک بیماری خودایمنی است که مغز و نخاع را درگیر می‌کند. علایم بیماری ام‌اس غیرقابل‌پیش‌بینی و از فردی به فرد دیگر و حتی از زمانی به زمان دیگر در یک فرد، متفاوت است و بسته به اینکه چه بخشی از سیستم اعصاب دچار ضایعه شده یا اندازه پلاک‌های ایجاد شده روی اعصاب به چه اندازه باشد، فرد مبتلا، علایم گوناگونی را نشان می‌دهد. یکی از علایم جسمی شایع در بیماری ام‌اس، اختلال سلامت جنسی است. منبع: سلامتیران
دارا بودن عملکرد جنسی مطلوب در زندگی هر فرد بسیار اهمیت دارد و سبب افزایش کیفیت زندگی‌اش می‌شود و حتی می‌تواند سبب کاهش استرس در فرد شود . سلامت جنسی متاثر از عوامل جسمی، روانی و اجتماعی است . شیوع اختلال جنسی در زنان مبتلا به ام‌اس 40 تا 80 درصد و در مردان 50 تا 90 درصد است. بیشترین اختلال جنسی در زنان به صورت کاهش میل جنسی، کاهش رسیدن به اوج لذت جنسی، خشکی واژن، کاهش احساس یا بی‌حسی ناحیه تناسلی و در مردان به صورت کاهش میل جنسی، اختلال در نعوظ و انزال است.
اختلالات سه‌گانه میل جنسی در بیماران ام.اس
1 اختلال اولیه : تغییرات سیستم عصبی به دنبال بیماری ام‌اس سبب تغییرات در احساس یا پاسخ جنسی می‌شود که شامل کاهش میل جنسی، تغییر حس ناحیه تناسلی به صورت درد، بی‌حسی یا افزایش بیش از حد حس، خشکی واژن، کاهش تون عضلات واژن، مشکل در ایجاد و حفظ نعوظ، اختلال انزال و مشکل در رسیدن به ارگاسم است.
2 اختلال ثانویه: به دنبال علایم جسمی بیماری ایجاد می‌شود که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: خستگی که سبب کاهش میل جنسی می‌شود؛ اسپاسم که در وضعیت‌های قرار گرفتن بدن هنگام فعالیت جنسی تاثیر دارد و حتی سبب درد اندام‌ها می‌شود؛ مشکلات دفع ادرار و مدفوع که چون مسیرهای عصبی سیستم دفع ادرار و مدفوع و ناحیه تناسلی به هم نزدیک و مشترک است، فرد از ایجاد رابطه جنسی به علت احتمال دفع ناگهانی ادرار یا مدفوع ترس دارد.
3 عوامل روانی، عاطفی ، اجتماعی و فرهنگی که می‌توانند سبب اختلال در عملکرد جنسی شوند. افسردگی، اضطراب عملکردی و تغییر در تصویر ازخود و تصویر ذهنی از بدن از جمله مواردی است که می‌توان به آنها اشاره کرد.
این سه اصل را از یاد نبریم
جهت کاهش مشکلات جنسی راهکارهایی را می‌توان بیان کرد اما ابتدا باید به 3 اصل توجه داشته باشیم:
1 داشتن فعالیت جنسی جزء مهم و ضروری از زندگی زناشویی است و هر دو زوج( زن و مرد) باید در هر رابطه جنسی نقش فعال داشته و سعی در احترام و ارضای یکدیگر داشته باشند.
2 فعالیت جنسی فراتر از نزدیکی است. فعالیت جنسی به موارد بسیاری اطلاق می‌شود که شامل احساس فرد از جذابیت جنسی خود، توانایی ایجاد ارتباط، معاشقه (لمس کردن و درآغوش گرفتن و...) و در نهایت نزدیکی جنسی است . تاکید می‌شود که عشق ورزیدن به همسر سبب ارتقاء احساس خوب بودن می‌شود.
3 احساس رضایت جنسی و چگونگی کسب آن کاملا فردی است و در افراد مختلف متفاوت است، بنابراین یک روش شاید در یک زوج موثر باشد ولی در زوج دیگری کارایی نداشته باشد.
جهت کاهش مشکلات جنسی براساس علل سه گانه ایجاد اختلال جنسی می‌توان اقدامات زیر را در نظر گرفت.
چگونه می‌توانیم اختلالات جنسی اولیه را کاهش دهیم؟
علاوه بر اثرات بیماری، وضع روحی همسران نیز در پاسخ جنسی موثر است. بنابراین، ایجاد محیطی آرام و بدون استرس و از نظر روحی علاقه‌مند و آماده برقراری رابطه زناشویی بودن در کاهش مشکلات جنسی اولیه تاثیر بسیاری دارد.
توجه به بهداشت و آراستگی فردی در تمایل و تحریک جنسی موثر است. استفاده از محصولات جنسی که هم اکنون در داروخانه‌ها نیز وجود دارد نیز می‌تواند به بهبود حس ناحیه‌تناسلی و کاهش خشکی واژن کمک کند. اما باید توجه داشته باشیم این محصولات باید زیر نظر پزشک و با توجه به مشکل فرد استفاده شود. در اختلالات نعوظ و انزال گاهی درمان مصرف دارو است که باید زیر نظر پزشک استفاده شود. در مصرف دارو حتما باید به نحوه استفاده دارو توجه کرد تا بیشترین اثر دارو هنگام فعالیت جنسی باشد.
چگونه می‌توانیم اختلالات جنسی ثانویه را کاهش دهیم؟
علایم جسمی بیماری ام‌اس می‌تواند بر پاسخ‌های جنسی تاثیر بگذارد و فعالیت‌های جسمی و روانی جنسی را دشوار کند. ورزش منظم و روزانه به کاهش علایم جسمی و بهبود احساس خوب بودن در فرد کمک می‌کند. علاوه بر ورزش که روش بسیار موثری است راهکارهای زیر برای کاهش علایم جسمی بیماری و در نتیجه ارتقای سلامت جسمی پیشنهاد می‌شود:
1 خستگی: خستگی شاید شایع ترین علامت گزارش شده توسط بیماران مبتلا به ام‌اس باشد که می‌تواند سبب ناتوانی فرد شود. بدون توجه به انواع و علل خستگی، خستگی تاثیر منفی بر علاقه به فعالیت جنسی دارد و سبب نارضایتی برای شروع فعالیت جنسی و حتی خودداری از صمیمت با همسر می‌شود. امکان دارد همسر سالم از این عدم علاقه درک اشتباه کند و لذت و رضایت از همسر بیمار خود را از دست بدهد. در این زمان وجود یک ارتباط باز و صادقانه که بحث آن شد بسیار موثر است. اقداماتی که می‌توان برای مقابله با خستگی انجام داد عبارتند از :
• ذخیره انرژی برای اداره خستگی: فعالیت جنسی باید در زمانی از روز انتخاب شود که فرد بیمار بیشترین انرژی را دارد. یک استراحت کوتاه قبل از فعالیت جنسی بسیار کمک‌کننده است.
• رژیم غذایی مناسب: روزانه از پروتئین (گوشت و تخم‌مرغ)، میوه و سبزی، حبوبات و غلات و لبنیات استفاده شود و ضمنا غذای حجیم قبل از فعالیت جنسی استفاده نشود.
• رفع عوامل ثانویه ایجاد خستگی: خواب مناسب، درمان بیماری‌های زمینه‌ای و افسردگی، ایجاد محیطی مناسب از نظر گرما، نور و صدا. یک زوج باید در طول هفته زمانی را برای باهم بودن بدون حضور افراد دیگر حتی بچه‌ها در نظر بگیرند. برنامه‌ریزی برای زمان استراحت و باهم بودن می‌تواند خستگی را کاهش دهد و همزمان نیاز برای باهم بودن را رفع کند. داروهایی که پزشک برای کاهش خستگی تجویز کرده را نیز می‌توان زمانی مصرف کرد که بیشترین اثر آن در زمان شروع رابطه زناشویی ظاهر شود.
2 اسپاسم و درد: اسپاسم و درد در روابط جنسی محدودیت‌های بسیاری ایجاد می‌کند که می‌توان از اقدامات زیر برای کاهش اثرات ناخوشایند اسپاسم و درد استفاده کرد: استفاده از کمپرس‌های سرد و گرم؛ ماساژ؛استفاده از وضعیت‌های درست بدن در فعالیت زناشویی و توجه همسر به نقاط دارای اسپاسم و دردناک و همکاری مطلوب او برای کاهش ناراحتی بیمار.
3 اختلال دفع ادرار و مدفوع: یکی دیگر از علل نگرانی و استرس، اختلال ادراری و دفعی است که ممکن است سبب اختلال جنسی شود. بی‌اختیاری یا ترس از بی‌اختیاری سبب می‌شود تا فرد از فعالیت جنسی اجتناب کند. راه‌های بسیاری برای غلبه بر بی‌اختیاری وجود د ارد:
• نوشیدن مایعات به خصوص آب به میزان کافی(8 لیوان یا بیشتردر روز): نوشیدن مایعات از عفونت‌های ادراری جلوگیری می‌کند پس زمان منظم برای نوشیدن آب در نظر گرفته شود باید:
• محدود کردن مایعاتی که سبب تحریک مثانه می‌شود مانند مایعات دارای کافیئن و تئین مثل قهوه، نوشابه سیاه، چای و نیز مصرف الکل سبب تحریک مثانه می‌شود.
• محدود کردن دریافت مایعات دو ساعت قبل از فعالیت جنسی.
• ورزش عضلات کف لگن جهت قوی کردن عضلات که علاوه بر تقویت عضلات ناحیه تناسلی و کاهش بی‌حسی ناحیه تناسلی، به کنترل ادرار نیز کمک می‌کند. جهت انجام این ورزش عضلات اطراف مقعد و محل خروج ادرار را منقبض کنید و به سمت بالا بکشید. برای اینکه بدانید کدام عضله کف لگن است، می‌توانید هنگام خروج ادرار یک دفعه خود را منقبض کنید و از خروج ادرار جلوگیری کنید. در این وضعیت شما عضلات کف لگن را منقبض کرده‌اید. این ورزش را در هر زمانی از روز (دیدن تلویزیون، مطالعه، انجام کار روزانه و...) می‌توانید انجام دهید.
هر بار 5 تا 10 ثانیه خود را منقبض کرده و سپس 10 تا 20 ثانیه خود را شل کنید. این ورزش را 3 بار در روز و هر بار 10 دفعه انجام دهید.
• ماساژ مثانه: در این روش دست‌ها مشت می‌شود و روی مثانه( ناحیه انتهایی شکم) قرار می‌گیرد و به صورت آرام و چرخشی به سمت پایین دست‌ها حرکت می‌کند. این روش در تخلیه ادرار و جلوگیری از باقی ماندن ادرار در مثانه بسیار موثر است.
• خودداری از مصرف غذاهای محرک دستگاه گوارش: موادی چون کافئین، الکل، ادویه‌ها، غذاهای چرب و دیگر غذاهایی که خود فرد با تجربه متوجه می‌شود، می‌تواند برای دستگاه گوارش تحریک‌کننده باشد و سبب بی‌اختیاری دفعی شود.
• دفع ادرار و مدفوع قبل از فعالیت جنسی.
چگونه مشکلات روانی و اجتماعی را کاهش دهیم؟
مسایل جنسی با هویت فردی، احساس خوب بودن و اعتماد به نفس در ارتباط است و فرآیندی است که در طول زندگی فردی از عواملی چون درک فردی، شرایط اجتماعی و عوامل روانی، فرهنگی و عقیدتی تاثیر می‌پذیرد. از سویی بیماری ام‌اس می‌تواند روی درک از آینده فرد تاثیر بگذارد و سبب غم، اضطراب و افسردگی و کاهش اعتماد به نفس شود که این احساسات می‌تواند سبب کاهش میل جنسی و شکست در فعالیت جنسی شود. ترس از ناتوانی موجود یا بالقوه تاثیر منفی بر تصویر فرد از خود دارد. افراد مبتلا به ام‌اس شاید احساس کنند که از نظر جنسی جذابیت کمتری دارند. این مساله به خصوص در فرهنگ‌هایی اتفاق می‌افتد که احساس جذابیت با زیبایی، سلامت و فیزیک مناسب مرتبط است. افزایش ناتوانی می‌تواند سبب تغییرات زیادی در برنامه روزانه، از دست دادن کار و کاهش ارتباطات اجتماعی و وابستگی به دیگران برای مراقبت شود.
توجه به علایم جسمی ام‌اس می‌تواند سبب غفلت از جنبه‌های روحی و روانی شود. مهم است که توجه کنیم افراد مبتلا به ام‌اس ایزوله نیستند و در خلاء زندگی نمی‌کنند. نگرانی‌های آنها به دیگران انتقال می‌یابد، تضاد در روابط ثبات یافته می‌تواند ایجاد شود، اگر این عوامل شناخته نشود و ارتباط باز و صادقانه برقرار نشود سبب مشکلات بسیاری در روابط همسران و در نهایت طلاق می‌شود. باید به فرد بیمار زمان داده شود تا بر شرایط روحی و روانی خود غلبه کرده و در مورد ارتباط با همسر احساس اعتماد به نفس کند. کسب آگاهی‌های جنسی برای غلبه بر مشکلات جنسی در ام‌اس لازم است و بهتر است هر دو زوج باهم آن را بخوانند و در مورد روش‌ها با هم صحبت کنند. زمانی که هر دو در آرامش هستند درمورد مشکلات جنسی باهم صحبت کنند و به هم کمک کنند، به یکدیگر به دقت گوش دهند چون درک اشتباه و دلخوری‌های مکرر در نتیجه ارتباط ضعیف ایجاد می‌شود.
