مواد 40 , 41 و 42 قانون ثبت احوال و ماده 997 قانون مدنی در خصوص نام خانوادگی مواردیکه اشخاص می توانند درخواست تغییر نام خانوادگی نمایند شرایط شخص درخواست دهنده به شرط داشتن شرایط تغییر نام خانوادگی مراحل انجام کار
1- مواد 40 , 41 و 42 قانون ثبت احوال و ماده 997 قانون مدنی
بموجب ماده 997 قانون مدنی هر شخص باید دارای نام خانوادگی باشد. بموجب ماده 40 قانون ثبت احوال تغییر نام خانوادگی اشخاص منحصرا با تصویب سازمان ثبت احوال کشور خواهد بود. برابر تبصره ماده 41 قانون ثبت احوال, نام خانوادگی فرزند همان نام خانوادگی پدر می باشد,اگرچه شناسنامه فرزند در قلمرو اداره ثبت احوال دیگری صادر گردد و مطابق ماده 42 زوجه می‌تواند از نام خانوادگی زوج استفاده نماید.
دارنده حق تقدم نام خانوادگی کسی است که برای اولین بار در قلمرو هر اداره ثبت احوال مستقل نام خانوادگی خاصی بنام او در دفاتر نام خانوادگی ثبت و مختص او شناخته شده باشد. حق تقدم نام خانوادگی پس از فوت دارندگان آن به ورثه قانونی او منتقل می شود ، دارنده حق تقدم نام خانوادگی یا وارث قانونی او بالاتفاق می توانند اجازه استفاده از نام خانوادگی خود را به اشخاص دیگر مشروط به آنکه محل صدور شناسنامه آنان یکی باشد بدهند . ضمنا دارنده حق تقدم و یا هر یک از وراث می توانند شخصی که بدون اجازه نام خانوادگی او را اختیار کرده مورد اعتراض قرار داده و تغییر نام خانوادگی او را از دادگاه بخواهند.
2- مواردیکه اشخاص می توانند درخواست تغییر نام خانوادگی نمایند
نام خانوادگی بیش از دو کلمه و یا بیش از یک کلمه و یک حرف یا عدد یا پسوند و یا بطور مطلق یا مضاف نام محل باشد . مانند : دو اصل تهرانی ، علی نژاد مطلق ، عدنان تکان تپه تهرانی ، آحسینی پور ، طباطبائی ط نام خانوادگی از واژه های مستهجن و ناپسند ترکیب شده باشد . مانند : گدا پور ، پدر سوخته ، لش نام خانوادگی از واژه های خارجی باشد . مانند : جانسون , چارلتون و .... نام خانوادگی های مذموم که مغایر ارزشهای فرهنگ اسلامی باشد. مانند بی دین – شیطان پرست و .... اسامی محل بطور مطلق و مضاف . : مانند کرجی ، افخمی تبریزی تبصره ـ حذف نام محل از نام خانوادگی اشخاص بدون رعایت مقررات مربوط به دارنده حق تقدم نام خانوادگی انجام خواهد شد . مانند حسینی شیرازی به حسینی یا اکبری علی آبادی به اکبری
واژه هائی که از القاب و اسامی مربوط به عناوین علمی اعم از درجات و مؤسسات علمی مانند دکتر ، دانشگاه و یا مناصب دولتی از لشکری و کشوری بصورت مطلق باشد مانند : سرهنگ ، شهردار اجازه نامه از شوهر بدون رعایت حق تقدم بلامانع است. در صورت وقوع طلاق یا فسخ نکاح با درخواست هر یک از زوجین ، سند سجلی و شناسنامه زوجه به نام خانوادگی اولیه برگشت داده می شود.پس از فوت همسر تا زمانیکه زوجه شوهر دیگری اختیار نکرده باشد کماکان می تواند از نام خانوادگی همسر متوفایش استفاده نماید یا به نام خانوادگی اولیه خود برگردد در صورتیکه نام خانوادگی پدری تغییر یابد ، تغییر نام خانوادگی فرزندان کمتر از 18 سال با درخواست کتبی پدر و تغییر نام خانوادگی فرزندان کبیر وی بدون رعایت حق تقدم و با ارائه اجازه نامه از پدر ممکن خواهد بود هرگاه پدری نام خانوادگی خود را تغییر و فوت نماید هر یک از فرزندان متوفی می توانند برابر تبصره ماده 41 قانون ثبت احوال نام خانوادگی خود را به نام خانوادگی پدر تغییر دهند. تبصره : برگشت به نام خانوادگی اولیه امکان پذیر نیست در هنگام انتخاب نام خانوادگی جدید دقت لازم را مبذول نمایید
3 - شرایط شخص درخواست دهنده به شرط داشتن شرایط تغییر نام خانوادگی
اشخاص 18 سال به بالا اشخاص کمتر از 18 سال که دارای حکم رشد باشند پدر یا جد پدری با ارائه شناسنامه خود جهت فرزندان کمتر از 18 سال قیم یا وصی برای اطفال تحت سرپرستی خود با ارائه مدارک مستند که سمت او احراز شده باشد 4- مدارک مورد نیاز
الف)
تنظیم و تسلیم درخواست تغییر نام خانوادگی ارائه اصل شناسنامه و دو برگ تصویر از کلیه صفحات آن فیش بانکی به مبلغ 50000 ریال نزد هر یک از شعب بانک ملی ایران بنام سازمان ثبت احوال کشور ـ این فیش پس از تصویب نام خانوادگی جدیداخذ خواهد شد ارائه اجازه نامه تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی یا نزد مسئول نام خانوادگی اداره ثبت احوال محل سکونت متقاضی, از پدر یا جد پدری برای فرزندان کبیر که بخواهند از نام خانوادگی هر یک از آنها استفاده نمایند
